مالکان و خوانین دارگان :

در مورد حاکمان و خوانین روستای دارگان قبل از دوران قاجرایه اطلاعات و مدارکی موجود نیست ، امام از زمان قاجاریه اسناد و مدارکی وجود دارد که نشان می دهد ، مالکان و خوانین دارگان چهکسانی بودند . این افراد عبارت بوده اند از :

1- نجف قلی بیک ناظر :

نجف قلی بیک ، در زمان ناصرالدین شاه قاجار در شهر قزوین زندگی می کرده و گویا لقب بیک را نیز ناصرالدین شاه به او داده است . ( یعنی بیک بزرگ )

نجف قلی بیک در مناطق مختلف کشور 170 آبادی داشته از جمله در منطقه لنجان اصفهان ، که چندین آبادی در مالکیت او بوده و همچنین مالک 2 دانگ از املاک دارگان بوده و پس از مرگ او فرزندانش به مرور زمان سهم 2 دانگ خود را به مردم فروختند . [1]

2- حاج محمد ابراهیم ملک التجار :

مرحوم ملک التجار از تاجران مشهور اصفهان در عصر قاجاریه بوده و همانند پدر خود از واقفان بزرگ به حساب می آید . مرحوم ملک التجار ، چون فرزند پسری نداشت ، در وقف نامه خود چهار متولی برای املاک خود معرفی کرده و متولی دارگان را سیدالعراقین قرار داد .

ملک التجار را می توان مالک اصلی روستای دارگان نامید ، چرا که او 5 دانگ جمال آباد و 4 دانگ دارگان را مالک بود و 108 جریب هم از سهم 2 دانگ بیگ زاده ها را خریداری کرد و در نهایت آنها را وقف امور خیریه و عام المنفعه نمود . در آن زمان یک دانگ دیگر جمال آباد نیز جزء اموال مربوط به خیریه مرحوم آقا نجفی بوده ، که آن هم وقف امور خیریه گردیده است . [2] بر طبق وصیت نامه مرحوم ملک التجار ، موقوفه دارگان از نوعی است که باید درآمد آن صرف امور مختلف عمرانی در داخل خود روستا شود و مابقی آن باید در انگورستان ملک صرف امور روضه خوانی و افطاری دادن شود .

مرحوم ملک التجار در سال 1300 ه . ش وفات یافت و بر طبق وصیت خود در منزلش و در اطاق مخصوص آیینه کاری شده اش به خاک سپرده شد و مزار او امروزه به انگورستان ملکمعروف است که در خیابان ملک اصفهان واقع شده است .

3- سید عبدالحسین مدرس خاتون آبادی معروف به سید العراقین :

سید العراقین از روحانیون معروف و مشهور اصفهان در اواخر دوره قاجاریه بود . مرحوم ملک التجار قبل از مرگ ، سیدالعراقین را به عنوان متولی موقوفه دارگان انتخاب کرد . در زمان حیات او مشهدی علی رضا فرزند مشهدی صادق ، کدخدای دارگان بود و زمینهای کشاورزی را از سیدالعراقین اجاره می کرد . منزل اصلی او در اصفهان است که امروزه جزء بناهای تاریخی شهر محسوب می شود و در روستای دارگان نیز دو منزل داشت که یکی از انها هم اینک باقی است .

او در سال 1310 ه .ش وفات یافت و در تکیه ای به نام خودش واقع در تخته پولاد اصفهان به خاک سپرده شد . او پنج پسر داشت که در حال حاضر یکی از آنها به نام حاج آقا ابراهیم در قید حیات است و به نظر او مردم دارگان می باید میزان اجاره زمینهای کشاورزی را طبق وصیت مرحوم ملک بپردازند وگرنه درآمد این زمینها برای مردم روستا دارای اشکال شرعی است . فعلاً نوه سید العراقین ، به نام حاج محمد مدرسی متولی رسیدگی به موقوفه دارگان است ولی اهالی روستای دارگان حاضر به پرداخت اجاره زمینهای خود به او نیستند .

4- مشهدی رحمت اله توکلی ( فرزند کربلا اسداله )

یکی از کدخدایان دارگان بوده که زمینهای کشاورزی را از فرندان سید العراقین اجاره می کرد و با پرداخت مبلغی به آنها و در اختیار داشتن رعایای زیاد ، که حق آنها را نمی پرداخت ، توانسته بود ثروت عظیمی کسب نماید .

به گفته بعضی از سالخوردگان روستا ، مشهدی رحمت اله ، ظالم ترین حاکم و ارباب دارگان بوده که ضمن غارت اموال مردم ، با ایجاد محیط رعب و وحشت در روستا به حکومت خود بر مردم ادامه می داد . حکایتی در مورد او نقل می کنند ، که خلاصه آن چنین است :

در زمان حاکمیت مشهدی رحمت اله دو نفر از کشاورزان با هم به زد و خورد پرداختند و این خبر به مشهدی رحمت اله رسید . شخصی که به نظر او مجرم بود و یکی از نزدیکانش را کتک زده بود را احضار کرد و برای تنبیه او مقداری کاه جلویش ریخت و او را مجبور که آن کاه را بخورد ولی آن رعیت بیچاره امتناع می کرد و آنقدر او را کتک زد تا از آن کاه مقداری خورد . [3]

5- حاج مصطفی توکلی :

پس از مشهدی رحمت اله عموی او « حاج مصطفی توکلی » کدخدای دارگان شد و زمینهای کشاورزی را از فرزندان سیدالعراقین به مبلغ سالیانه هفت هزار تومان اجاره کرد . در آن زمان طریقه اجاره دادن ، به صورت مزایده بود و هر کسی که بالاترین مبلغ را پیشنهاد می کرد برنده مزایده می شد و روستا را اجاره می کرد . حاج مصطفی زمینها را به رعایای روستا اجاره می داد و رعیت موظف بود تمام مراحل کاشت و داشت را انجام دهد زیر نظر ارباب و هنگام تقسیم محصول در حضور مأموران کدخدا ، سهم ارباب جدا می شد و اگر چیزی باقی می ماند به رعیت داده می شد . در آن زمانها بهعلت آفات مختلف از جمله « سن گندم » گاه مقدار محصول بسیار کم بود و حتی سهم ارباب را نیز تأمین نمی کرد و به ناچار رعیت یا دست خالی به منزل می آمد و یا با محصولی اندک .

حاج مصطفی دو آسیاب مخصوص خرد کردن گندم و برنج داشت ، آسیاب مخصوص گندم به وسیله آب یا کمک نیروی انسانی کار می کرد و در کنار جوب آسیاب که از پشت حسینیه فعلی می گذشت قرار داشت .

دیگری یک کارخانه رزازی ( برنجکوبی ) بود که خرابه های آن در کنار منزل حاج مصطفی هم اکنون باقی است . نحوه تهیه برنج در این کارخانه چنین بوده :

با زدن پا در ته وسیله ای به نام « دِنگ » پوزه دنگ بالا آمده و با آزاد کردن آن با فشار روی برنج که در گود داخل زمین قرار داشت ، فرود می آمد و برنج را سفید می کرد .

از جمله اقدامات مفید حاج مصطفی ، بنای مدرسه ابتـدایی « توکلی » در دارگان بود . در سـال 1330 هـ . ش او با کمک اهالی روستا در محلی به نام گودال سیدها در کنار زاینده رود ، ساخت مدرسه را آغاز کرد و تا 2 سال هم به طول انجامید و پس از تکمیل شدن در اختیار وزارت فرهنگ قرار گرفت .

حاج مصطفی در سال 1335 از دنیا رفت و در تخته پولاد اصفهان به خاک سپرده شد .

6- رمضانعلی شرافت :

به علت ظلم و ستم حاج مصطفی بر مردم دارگان ، کشاورزان که در وضعیت بدی به سر می بردند به رهبری رمضانعلی شرافت بر ضد حاج مصطفی شورش کردند .

در سال 1324 ه . ش درگیری سختی در محل قبرستان ( کنار مدرسه فعلی ) بین طرفداران حاج مصطفی و رمضانعلی صورت گرفت و چون همسر حاج مصطفی اهل سهروفیروزان بود ، عده ای از اهالی این روستا نیز به کمک حاج مصطفی آمدند و درگیری از حالت داخلی به نزاع بین دارگان و سهروفیروزان تبدیل شد . در طی 2 شبانه روز طفداران دو طرف به زد و خورد پرداختند و عده زیادی زخمی شدند و اهالی سهروفیروزان پا به فرار گذشتند و سرانجام طرفداران رمضانعلی پیروز شدند و به ظلم و ستم حاج مصطفی پایان دادند . [4]

یکی از افرادی که در آن درگیری ضربه محکمی با بیل به سرش خورد و بدنش فلج شد ، هنوز هم با همان حالت در قید است و از آن سال تا به حال در بستر بیماری به سر می برد . شرافت از همان سال تا سال 1347 کدخدای دارگان بود . آمدن او نیز تغییری در وضعیت اقتصادی مردم ایجاد نکرد و همچنان چپاول مردم ادامه یافت . شرافت در سال 1347 در سن 60 سالگی از دنیا رفت و در امام زاده دارگان به خاک سپرده شد . پس از مرگ شرافت تا شروع انقلاب اسلامی در مدت 10 سال ، سه نفر کدخدای دارگان شدند . وظیفه این افراد اجاره دادن زمینهای کشاورزی نبود چرا که این زمینها در اصلاحات ارضی به مردم واگذار شده بود و تنها وظیفه آنها رسیدگی به اختلافات و درگیریهای اهالی و حل مشکلات مردم بود . به این ترتیب مرحوم حسن بک و مشهدی حسین شرافت و سپس مرحوم حاج مرتضی بیگی کدخدای دارگان شدند . مرحوم حاج مرتضی بیگی رئیس خانه انصاف دارگان بود و در این مکان به مشکلات مردم رسیدگی می شد .

 برگرفته از وب سایت کتابخانه شهید مطهری دارگان